راهکارهای تحقق جهاد اقتصادی
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای همواره به موضوع پیشرفت کشور توجهی ویژه داشته و دارند . نام گذاری سالها در اوایل هر سال نشان دهنده انتظاراتی است که مقام عظمای ولایت از دستگاههای دولتی ، مسئولان کشور و مردم داشته و دارند . همچنین اصلی ترین نیاز کشور را در شروع هر سال با نامگذاری آن سال مشخص می کنند .
از سال 1373 مقام معظم رهبری متناسب با رخدادهای سال جدید ، اولویت های مهم و مورد توجه را در ابتدای سال ، با بیان رهنمودهایی برای مسئولان کشور ، گروه ها و مردم مشخص کرده اند ، تا همه گروه ها و جریان ها در یکپارچه کردن و ایجاد انسجام جهت دست یابی به اهداف مورد نظر و پیشبرد بهتر امور کشور نقش خود را به نحو احسن ایفا نمایند .
از سال 1373 تاکنون مقام معظم رهبری ، سال ها را بدین ترتیب نامگذاری نموده اند :
- سال 1373 : وجدان کاری ، انضباط اجتماعی
- سال 1374 : انضباط اقتصادی و مالی
- سال 1375 : کار سازنده
- سال 1376 : صرفه جویی
- سال 1377 : پرهیز از اسراف و رعایت صرفه جویی
- سال 1378 : سال امام خمینی (ره)
- سال 1379 : سال امیرالمؤمنین حضرت علی (ع)
- سال 1380 : رفتار علوی
- سال 1381 : سال عزت و افتخار حسینی (ع)
- سال 1382 : سال نهضت خدمت گذاری
- سال 1383 : سال پاسخگویی سه قوه به ملت ایران
- سال 1384 : همبستگی و مشارکت عمومی
- سال 1385 : سال پیامبر اعظم (ص)
- سال 1386 : اتحاد ملی و انسجام اسلامی
- سال 1387 : نوآوری و شکوفایی
- سال 1388 : اصلاح الگوی مصرف
- سال 1389 : همت مضاعف ، کار مضاعف
- سال 1390 : سال جهاد اقتصادی
با توجه به این نامگذاری ها توسط مقام معظم رهبری مشخص می شود که حضرت ایشان با درایت و بیانات حکیمانه خود مفاهیم پر معنا و پر محتوایی را برای هر سال مشخص کرده اند . بعلاوه انتظارات و دغدغه های خود را در شروع هر سال برای همه مسئولان کشور (قوه مقننه ، قوه مجریه و قوه قضائیه) و آحاد مردم مشخص کرده اند.
چرا سال 90 به نام جهاد اقتصادی؟ اولا جهاد مسئله ای دینی و یکی از فرایض الهی می باشد . جهاد در لغت از ریشه «جهد » به معنای جهاد ، مشقت ، زحمت ، توان و طاقت است . بنابراین جهاد واژه ای است که دارای معنای بسیار عمیق بوده و مفهوم تلاش حداکثری را با خود دارد . همچنین این واژه در دوران معاصر و انقلاب اسلامی هم از بار معنایی خاصی برخوردار است . معمار کبیر انقلاب حضرت امام خمینی (ره) با استفاده از واژه جهاد و حکم جهاد در جنگ تحمیلی و جهاد برای سازندگی کشور که نمونه بارز آن جهاد سازندگی است ، عمق نگاه استراتژیک خود را نشان داده اند .
بنابراین در بیانات رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای می توان روحیه جهادی برای تمام فعالیت ها و حرکت ها بخصوص حرکت اقتصادی در جهت رفع معضلات اقتصادی دست یافت .
با توجه به بیانات مقام معظم رهبری ، علت نامگذاری این سال به سال جهاد اقتصادی این است که دشمنان انقلاب اسلامی اصلی ترین محور مبارزه با انقلاب و ملت ایران را مبارزه و تحریم اقتصادی در نظر گرفته اند . «... آنچه که در عرصه مجموعه مسایل کشور انسان مشاهده می کند ، که در سال 90 باید ما آن را وجهه همت خودمان قرار بدهیم ، این است که از جمله اساسی ترین کارهای دشمنان ملت ما و کشور ما در مقابله ی با کشور ما ، مسائل اقتصادی است . »
همچنین ، جهاد اقتصادی تفاوت بین نگاه اسلام با نگاه غرب به مسأله اقتصاد را می رساند . از نگاه غرب اقتصاد ، اقتصاد سرمایه داری است که در آن اصالت سود و سرمایه حرف اول را می زند و در پاره ای از جوامع غیر اسلامی مصرف هر چه بیشتر و تأمین امکانات مادی ، رفاهی و تجملی تجویز می شود . اما در اقتصاد اسلامی اصل و اساس در اقتصاد ، عدالت اقتصادی و بهره مندی عمومی مورد توجه است و تفکر اسلامی ، رشد و تعالی فکری و روحی انسان را ارزش می داند . بنابراین جامعه اسلامی ما باید با صرف امکانات کافی در جهت رشد و تعالی انسان و ارتقای سطح فرهنگی او، اسباب پیشرفت و تعالی فکری انسان را فراهم سازد .
پس در سال جهاد اقتصادی می بایست برای تحقق اهداف مورد توجه مقام معظم رهبری ، عملکرد و فعالیت های دستگاه ها و نهادهای مسئول اقتصادی کشور طوری برنامه ریزی شود که : اولا از منابع موجود استفاده بهینه به عمل آید تا تولید که موتور محرک رشد و توسعه یک کشور است افزایش یابد . ثانیا برای افزایش ارامش روانی در جامعه و گسترش عدالت اجتماعی از انباشت بی رویه ثروت به نفع اقشار خاص جلوگیری شود تا فرصت استفاده از امکانات بیت المال برای عموم فراهم آید . و افراد متناسب با تلاش و خلاقیت و نوآوری خود از سرمایه های خدادادی بهره مند شوند . یعنی در جامعه جهت برعهده گرفتن نقش ها بر شایسته سالاری و ویژگی های اکتسابی تأکید شود و افراد در صورت کسب صلاحیت ها و توانمندی ها نقش ها و مسئولیت ها را بر عهده بگیرند . ثالثا اصلاح نگاه ماده گرایانه به پول و ثروت می باشد . زیرا مقام معظم رهبری در آذر ماه 1389 در دیدار نخبگان در این باره می فرمایند : «مسأله دیگر ، نگاه غیر مادی به اقتصاد است . بسیاری از این مشکلاتی که در دنیا پیش آمده ، به خاطر نگاه مادی به «مسأله اقتصاد و مسأله پول و مسأله ثروت است . همه این چیزهایی که دوستان از انحراف های غرب و مشکلات فراوان و مسأله استثمار و استعمار و اینها ذکر کردند ، به خاطر این است که به پول و به ثروت نگاه ماده گرایانه وجود داشته . می توان این نگاه را تصحیح کرد . اسلام برای ثروت اهمیت قایل است ، اعتبار قایل است . تولید ثروت در اسلام مطلوب است ؛ منتهی با نگاه الهی و معنوی . نگاه الهی و معنوی این است که از این ثروت برای فساد ،برای ایجاد سلطه ، برای اسراف نباید استفاده کرد ؛ از این ثروت بایستی برای سود جامعه بهره برد و بقیه مسایل فراوانی که وجود دارد . »
امیدواریم با الهام از بیانات مقام معظم رهبری در سال جهاد اقتصادی شاهد تقویت وحدت کلمه و یکپارچگی در میان مردم و مسئولان کشور باشیم تا همه آحاد مردم و مسئولان با الهام از این نامگذاری مبارک و جهت دار مقام معظم رهبری ، همه فعالیت های انفرادی و گروهی خود را تا پایان سال متمرکز بر این نامگذاری سوق دهند .
نقش مردم سالاری در نظام سیاسی
زمانی از تراکم قدرت در یک جامعه می توان سخن گفت که بخش اندکی از جمعیت دارای قدرت زیاد و بخش عظیمی از مردم سهم اندکی از قدرت داشته باشند . همچنین تراکم قدرت در شرایطی به وجود می آید که تعداد زیادی از نقش ها در جامعه تحت نظارت و کنترل یک نقش باشد . به عنوان مثال در ادارات افراد با پست های بالاتر نسبت به نقش های بیشتری اعمال قدرت می کنند .بعلاوه دامنه اختیارات وسیع یک نقش نسبت به نقش های دیگر نیز از عوامل تراکم قدرت می باشد . مثلا در گذشته برده فردی بوده که به عنوان دارایی و تملک در اختیار مالک بوده است .
با تحلیل و بررسی عمیق موضوع مشخص می شود که تراکم قدرت پیامدهای منفی زیادی به دنبال دارد که به برخی از آنها اشاره می شود .
در جامعه ای که بر مشارکت مردم در سرنوشت خود تأکید می شود ، تراکم قدرت باعث گسترش «بی میلی و احساس بی قدرتی سیاسی» می شود . یعنی افراد احساس می کنند که رفتار آنان در سرنوشت خود تأثیری ندارد ، که این امر باعث نارضایتی مردم از حکومت خواهد شد که نمونه بارز آن را در کشورهای عربی مشاهده می کنیم [زنان در اغلب این کشورها حق رأی دادن ندارند و ...] که باعث بیداری اسلامی در این کشورها شده است .
همچنین تراکم قدرت باعث کاهش استقلال رأی ،خلاقیت ، نوآوری و کارآیی در آن جامعه می شود که نمونه بارز آن در زمان رژیم پهلوی در رفتار فرماندهان نظامی مشاهده شده است . از دیگر پیامدهای منفی تراکم قدرت ، به اضطراب و ترس می توان اشاره کرد که نمونه چنین وضعی را در رفتار مردم در دوره پهلوی ها به ویژه دوره رضا شاه می توان مشاهده کرد .
با مرور موارد فوق به ایده هایی جهت کاهش تراکم قدرت می توان اشاره کرد که امروزه در نظام جمهوری اسلامی ایران مورد توجه ویژه قرار گرفته است . از جمله این ایده ها می توان به «مردم سالاری» ، «تفکیک قوا» که دامنه اختیارات نقش ها را محدود کرده و نوعی وابستگی متقابل بین قوا به وجود می آورد .سومین شیوه برای کاهش تراکم قدرت «محدودیت دوره تصدی» مانند دوره ریاست جمهوری ، نمایندگی مجلس شورای اسلامی ، شورای شهر و... می باشد . به این معنا که در حکومت های مردم سالاری برای عرصه های مهم قانون گذاری و اجرایی محدودیت زمانی وجود دارد گفتنی است در مورد کاهش تراکم قدرت همانند سایر مسایل باید باورها و ارزش های مربوط به توزیع مزایا تغییر کنند تا اقدامات مربوط به توزیع مزایا پایدار باشد . بنابراین یکی از باورها و ارزش هایی که مانع تراکم قدرت می شود « مردم سالاری» است . به این معنا که قدرت از آن مردم است و قدرتمندان باید در برابر مردم پاسخگو باشند و خود را خدمتگزار مردم بدانند . که این ایده بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در کشور اسلامی ما مورد توجه خاص قرار گرفته است و در اصل شش (6) قانون اساسی به آن اشاره شده است : «در جمهوری اسلامی ایران ، کشور باید به اتکای آرای عمومی اداره شود ؛ از راه انتخابات ، انتخاب رییس جمهور ، نمایندگان مجلس شورای اسلامی ، اعضای شوراها و نظایر اینها یا از راه همه پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین می گردد »
از ویژگی دیگر مردم سالاری این است که برای انسان به خاطر انسان بودن و صرف نظر از هر نوع ویژگی دیگر ، حرمت و کرامت قایل است که طبق اصل 2 قانون اساسی « جمهوری اسلامی نظامی است بر پایه ی ایمان به خدای یکتا ( لا اله اله الله ) و اختصاص حاکمیت و تشریع به او و لزوم تسلیم در برابر او ...»
«تربیت زمامداری داناست و جامعه را نیکبخت و سعادتمند میکند
اصول صحیح مطالعه و یادگیری
مطالعه به قصد و منظور های مختلفی صورت می گیرد . حتی نوع تفننی آن هم نیاز به آمادگی دارد .بنابراین لازم است قبل از مطالعه وضعیت جسمی و روانی خود را در نظر داشته باشیم .
*بهتر است در مواقع زیر به مطالعه نپردازیم :
1- هنگامی که خستگی جسمی داشته باشیم.
2- زمانی که با کمبود خواب رو به رو هستیم.
3- بعد از صرف غذا و قبل از استراحت
4- در وضعیتی که احساس گرسنگی و تشنگی می کنیم
5- در حال بیماری و اضطرراب
6- هنگام صحبت کردن با دیگران
7- هنگام بازی کردن و هنگام دیدن فیلم
8- در حالی که محیط از نظر درجه حرارت مناسب نیست
*بهتر است از مطالعه به شیوه های زیر بپرهیزیم:
(آسیب شناسی مطالعه)
1- به روش بلندخواندن
2- راه رفتن و مطالعه کردن
3- خواندن بیش از حد در شب های امتحان
4- مطالعه در حال خستگی 5- افسردگی و مطالعه
5- وسواس در مطالعه 7- مطالعه ی بی وقفه
6- از ساده به مشکل مطالعه کردن
7- وجود اضطراب 10 - حفظ کردن
*راهبردهای مطالعه و یادگیری مطالب
انسان در ضمن مطالعه و یادگیری راهبرد ها و روش های گوناگونی را مورد استفاده قرار می دهد که هدف این راهبردها و استراتژی ها کمک به فراگیری ، سازمان دهی و ذخیره سازی دانش ها و مهارت ها ، همچنین سهولت بهره برداری از آنها در آینده است .
به طور کلی راهبرد های یادگیری و مطالعه به ما کمک می کنند تا اطلاعات تازه را برای ترکیب با اطلاعات قبلا آموخته شده و ذخیره سازی آنها در حافظه ی دراز مدت آماده کنیم .بنابراین لازم و ضروری است که با اصول صحیح مطالعه و یادگیری و راهبردهای کاربردی این روش ها آشنا شویم .
1- برای یادگیری و مطالعه ی خود برنامه ریزی دقیقی داشته باشید
2- هدف مطالعه و یادگیری را برای خود تعیین و مشخص کنید
3- زمان لازم برای مطالعه و یادگیری را پیش بینی کنید
4- سعی کنید تا حد ممکن در یک مکان مطالعه کنید
5- برای هر درس برنامه ی زمانی مشخصی در نظر گرفته و بر طبق آن پیش بروید
6- سرعت مطالعه خود را برای یادگیری مطالب تعیین و مشخص کنید
7- موقع ضرورت روش و سبک مطالعه ی خود را اصلاح و تغییر دهید
8- قبل از شروع مطالعه و بعد از پایان مطالعه کمی استراحت کنید
9- به اندازه ی کافی (7-8 ساعت)بخوابید. چون خواب به بهبود حافظه کمک می کند .
10- موقع تدریس معلم از مطالب یادداشت برداری کرده و آنها را سازماندهی کنید
11- در هنگام مطالعه شرایط محیطی را برای مطالعه فراهم سازید
12- خود را به مطالعه ی منظم و مداوم روزانه عادت دهید
13- قبل از خوابیدن مطالب خوانده شده در طول روز را یک بار دیگر مرور کنید
14- گفتن یک مطلب برای خود با صدای بلند یا آهسته
15- تکرار اصطلاحات مهم و کلیدی با صدای بلند یا آهسته
16- چند بار از روی مطالب خواندن(مکرر خوانی)
17- بازگویی مطالب ، برای چندین بار پشت سر هم
18- استفاده از تدابیر یادیار ، مانند آهنگ، قیافه و تصویر
19- موقع مطالعه نکات مهم و کلیدی را مشخص کنید و زیر مطالب مهم خط بکشید
20- مطالب پیچیده را به زبان خود خلاصه کنید
21- سعی کنید مطالب را به طرح، نقشه و نمودار تبدیل کنید
22- سعی کنید مطالب آموخته شده را به دیگران آموزش دهید
23- برای حل کردن مسایل از اطلاعات آموخته شده استفاده کنید
24- از مطالب ونکات مهم یادداشت برداری کنید
25- سعی کنید مطالب آموخته شده را به کار بندید
26- اطلاعات را در قالب هایی مانند حیوانات ، گیاهان، مواد معدنی و ... سازمان دهی کنید
27- از خود در هنگام مطالعه در ارتباط با مطالب سؤال کنید
28- از میزان پیشرفت خود ارزشیابی به عمل آورید
29- اطلاعات جدید را بر اساس مقوله های آشنا دسته بندی کنید
30- در خود نسبت به مطالب درسی علاقه و انگیزه ایجاد کنید چون علاقه به موضوع باعث میشود یادگیری آن راحت تر باشد
31- قبل از خواندن مطالب با مطالعه ی اجمالی و سؤال گذاری اطلاعات اولیه راجع به آن به دست آورید
32- روابط میان اجزای تشکیل دهنده ی یک مطلب را شرح و تفسیر و تحلیل کنید
33- در یادگیری مطالب از تصویر سازی ذهنی استفاده کنید . یعنی بین مطالب از طریق ایجاد یک رابطه ی ذهنی بین آنها ، ارتباط معنی دار برقرار کنید
34- بین مطالب آموخته شده ی قبلی و مطالبی که قصد یادگیری آن را دارید با استفاده از مثال هاو افزودن جزئیات بیشتر به مطلب تازه پل ارتباطی ایجاد کنید
35- جهت جلوگیری از فرسودگی (بی حوصله بودن نسبت به مطالعه) از یکنواختی در شیوه ی کار برای مدت طولانی پرهیز کنید
36- زمان خواب خود را مشخص کنید و رأس ساعت معینی بخوابید و ساعت معینی هم بیدار شوید
37- با یکی یا دو نفر از دوستان باانگیزه و فعال خود درس بخوانید و با افراد مضطرب و غیر فعال هم گروه نشوید
38- با دوستان خود یک بار در هفته دور هم جمع شوید و روی مطالب مشترکی که مورد نیاز همه است کار کنید
39- قبل از نوشتن یا اجرای هر برنامه ای طی یک هفته به صورت آزمایشی توانایی ها، عادت ها و محدودیت های خود را بشناسید و آنها را ارزیابی کنید
40- تلویزیون ، کامپیوتر و تلفن را ازاتاق مطالعه ی خود خارج کنید
*جهت آمادگی برای امتحان ، خود را باید هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روحی آماده کنیم بنابراین در شب امتحان در حد طبیعی و مقدار لازم استراحت کنید ، همچنین در باره ی مسایل جزئی با کسی در منزل یا بیرون بحث نکنید به علاوه از ابتدای سال تحصیلی مطالعه داشته باشید *در طول امتحان موارد و نکاتی را رعایت کنید به خودتان قوت قلب دهید . در نوشتن سربرگ توجه داشته باشید . میزان دقت خودتان را افزایش دهید . به پاسخ های درست خود اهمیت دهید . در پاسخ دادن به سؤالات عجله نکنید .
خانواده ، مهارت های زندگی ، تحکیم خانواده
چکیده
خانواده نهادی اجتماعی است که کانون حمایت و آرام بخش برای اعضای خود فراهم می کند . از منظر قرآن کریم هم ، خانواده نهادی مقدس است که بر پایه ازدواجی سالم شکل می گیرد . ازدواج اولین تعهد عاطفی و حقوقی است که در بزرگسالی منعقد می گردد و نقطه عطفی در رشد و تعالی شخص تلقی می شود . پس افراد برای داشتن خانواده ای پویا ، آرام بخش و متکامل نیازمند ازدواجی موفق و آگاهانه هستند . پیامبر اکرم (ص) هم در مورد اهمیت ازدواج به انتخاب همسری مسلمان و شایسته اشاره کرده اند .
البته ، برای شکل گیری یک خانواده مستحکم و سالم علاوه بر انتخاب مناسب و آگاهانه ، به دست آوردن دانش و اطلاعات اولیه جهت شروع یک زندگی مشترک برای دو طرف امری بدیهی است که باید آموزش مهارت های زندگی برای دختران و پسران پیش بینی شود ، تا در آینده به صرف یک سری ناسازگاری های اولیه نهاد خانواده از هم گسسته نشود . به همین دلیل حمایت از والدین ، حقوق فرزندان و آنان و توانمندسازی خانواده های نیازمند ، امری مهم و ضروری است . زیرا باید به سلامت نهاد خانواده توجه ویژه ای داشت و در صورت کم توجهی به این نهاد مقدس ، بسیاری از آسیب های اجتماعی بزرگ در متن آن آماده شکل گیری خواهد بود .
همچنین خانواده علاوه بر اینکه محل امن و آرامش بخش برای اعضای خانواده فراهم می کند ، پایگاه اصلی تربیت فرزندان هم به شمار می رود . بنابراین انتظار می رود والدین در این زمینه هم الگوی رفتاری درستی ارائه دهند ، با فرزندان خود دوست باشند و تلاش کنند که ستون خانواده سست و لرزان نباشد ، چون با لرزش ستون این نهاد ، بچه ها زیر آوار خواهند ماند . پس برای پیشگیری از این موارد ، خانواده ها باید از خدمات مشاوره ای برخوردار باشند و آموزش های لازم را در زمینه چگونگی رفتار با فرزندان فرا گیرند .
باید استفاده از آموزش مهارت های زندگی در کنار سایر مواد آموزشی در مدارس و مراکز آموزشی و تربیتی مورد توجه و تأکید قرار گیرد . با برگزاری کلاس ها ، همایش ها ، کنفرانس ها ، تهیه فیلم و تراکت هایی با محتوای آموزش های مهارت های زندگی ( مهارت های رویارویی و ارتباط ، سازگاری ، خودآگاهی ، شیوه های تربیتی ، ارضاء نیازها ، تعهد در زندگی زناشویی و انتخاب همسر ) و با بهره گیری از توان علمی و کارشناسی متخصصین حوزه مشاوره ، روان شناسی و مددکاری اجتماعی باعث توانمندی اعضای خانواده ها شوند .
مقدمه
خانواده نهادی اجتماعی و یکی از نهادهای بنیادی در جامعه انسانی به شمار می رود که از یک طرف با نظام اجتماعی و از سوی دیگر مستقیما با فرد در ارتباط است . خانواده ، کانون حمایت و شفابخشی برای اعضای خود می باشد که باعث تکامل اجتماعی ، اخلاقی و دینی افراد می شود . این نهاد ارزشمند از لحاظ اهمیت در بالاترین نقطه اوج قرار دارد و یکی از ارکان اساسی جامعه شمرده می شود ودستیابی به جامعه سالم در سایه وجود خانواده سالم مسیر می باشد (برنشتاین و برنشتاین1 ،2001 ، به نقل از افضلی گروه ،1383).
سینها و مکرجی2(1999) یکی از عوامل اثرگذار بر عملکرد خانواده را ، سازگاری زناشویی می دانند . گفتنی است که سازگاری در بین اعضای خانواده باعث می شود که کیفیت عملکرد والدین ، میزان سلامتی ، میزان رضایت از زندگی، رشد و تربیت فرزندان و روابط اجتماعی بهتر و مؤثرتر شود (احمدی و همکاران ، 1384) . همچنین مارکمن و هالوگ3(1993) در پژوهشی نشان داده اند که برنامه های آموزشی ، روابط زوج ها را بهبود می بخشد و از نارضایتی آنها می کاهد .
آموزش مهارت های ارتباطی جهت ایجاد آمادگی در افراد برای رویارویی و داشتن ارتباط مؤثر و هماهنگ با دیگران ، یک امر ضروری به شمار می رود . اگر زوجین باکسب آموزش های لازم و مهارت های زندگی ، در ارتقاء توانایی های روانی - اجتماعی و روش های ارتباطی مهارت کسب کنند به راحتی می توانند بسیاری از مسائل زندگی
مشترک خود را حل و فصل کرده و از زندگی لذت بیشتری ببرند . در این مقاله بر آنیم که اثرات آموزش
مهارت های زندگی را در زندگی مشترک زوجین و تحکیم بنیان خانواده مورد بررسی قرار دهیم .
ازدواج وتشکیل خانواده
ازدواج یک سنت الهی و یک نیاز فطری در وجود بشر می باشد . انسان از بدو خلقت جهت تشکیل خانواده و بقای نسل ازدواج می کرده است . این سنت الهی در اقوام و ادیان مختلف شکل و مقررات خاصی دارد . ازدواج رابطه ای است انسانی ، پیچیده و ظریف و از عالی ترین رسم اجتماعی است .
خانواده از منظر قرآن کریم نهادی است مقدس که بر پایه ازدواجی سالم که از آن به «میثاق غلیظ» یاد می شود ؛ استوار شده است . خانواده مرکز تربیت ، انسان سازی و مأمنی برای رسیدن به تکامل انسانی است . این نهاد اجتماعی در شریعت نبوی هم حرم امنی برای اعضای خانواده است که در سایه امنیت و سکون در آن گرد هم می آیند تا عشق و محبت خود را در سایه پیوند اعضای آن ، نثار یکدیگر نمایند و نشاط و امید را در این بوستان بذر افشانی کنند . بنابراین خانواده از دیدگاه قرآن بر مبنای اصل مودت ، رحمت و تفاهم متقابل برای رشد و بالندگی انسان شکل گرفته است .
همچنین ، قرآن کریم اساسی ترین اصل در رفتار و تعامل زوجین را معاشرت به معروف معرفی کرده و در آیه 19 سوره نساء ، به طور صریح به آن اشاره می کند .(عاشروهن بالمعروف) . همچنین در آیه 228 سوره بقره به گونه صریح وظایف ، حقوق و آداب معاشرت متقابل مرد و زن را در خانواده برابر و همانند شمرده و معیار آن را معروف معرفی می کند . (و لهن مثل الذی علیهن بالمعروف) . قرآن کریم در آیه 21 سوره روم ، هدف از ازدواج را ، کسب سکینه و آرامش زوجین از یکدیگر دانسته و تصدیق می کند که میان شما ، رحمت و مودت قرار دادیم ، تا بدین وسیله زمینه ایجاد آرامش را به مخاطبین باز شناساند .(و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه ان فی ذلک لایات لقوم یتفکرون) .
پیامبر اکرم (ص) در تبیین اهمیت ازدواج و آثار و فواید آن می فرمایند : «هیچ مسلمانی ، بعد از اسلام ، به چیزی بهتر از همسری مسلمان و شایسته ، بهره مند نشده است .»(وسائل الشیعه ، ج14،ص23).
با عنایت به مطالب فوق و آیات و روایات ، خانواده یکی از نهادهای بنیادی در جامعه انسانی به شمار می رود و نقش اساسی در تنظیم زندگی اجتماعی بشر بر عهده دارد . توانمندی و سلامت زندگی اجتماعی ، همچنین رشد بهره وری یک جامعه بطور غیر مستقیم تحت تأثیر خانواده قرار دارد . انسان های سالم و رشد یافته در خانواده های سالم پرورش می یابند و حساس ترین مراحل اجتماعی شدن و فرهنگ پذیری در خانواده صورت می گیرد . بنابراین خانواده کارکردهای مختلف و متنوعی دارد . به عنوان مثال ، کانون حمایت ، التیام و شفابخشی است که بایدفشارهای روانی وارد شده بر اعضای خود را تخفیف داده و راه رشد و شکوفایی آنها را فراهم کند . (ثنایی ،1370) .
زیر ساخت هر گونه پرورش و تکامل اجتماعی ، روانی ، اخلاقی و دینی در خانواده شکل می گیرد . اگر به هر دلیل نتوانیم بنیان خوانواده را تحکیم بخشیم ، هرگز نخواهیم توانست معیارها ، ارزش ها و ایده آل های انسانی خود را پایه گذاری کرده و به نسل های بعدی منتقل کنیم .
اهداف تشکیل خانواده
به عقیده برخی اندیشمندان ، خانواده ، سازمانی فعال ، پویا ، زنده و بنیادین است . بنابراین همانند سایر سازمان ها ، اهداف خاصی برای تشکیل و تداوم آن مدنظر می باشد . تشکیل خانواده ، پدیده ای است که در نیمه اول زندگی روی می دهد . لذا هدف آن از آرمان کل زندگی جدا نیست . از دیدگاه یونگ4 ، هدف زندگی ، یافتن توفیق و جایی در جهان است . از دیدگاه فرانکل5 ، هدف زندگی ، از خود فرا رفتن و جذب معنا و منظوری شدن است . آلپورت6 هم معتقد است کسانی که از سلامت روان برخوردارند ، فعالانه در پی هدف ها و امیدها و رؤیاهای خویشند . از دیدگاه اسلام هم ، هدف زندگی نیل به سرحد کمال و بالندگی است . برخی از اهداف تشکیل خانواده عبارتند از :
1) تحقق جامعه سالم : خانواده ، واحد بنیادین جامعه و تابعی از آن محسوب می شود . تشکیل خانواده از یک لحاظ به این معضلات که به خواسته ها ، تمایلات انسان ها ، در حد اعتدال و در محدوده قانونی آن ، پاسخ داده شود . در این صورت ، عاملی برای آسیب ها ، انحرافات اخلاقی و فرهنگی باقی نمی ماند . ولی با کاهش نرخ ازدواج و بالا رفتن سن ازدواج ، انحرافات اخلاقی هم بیشتر شده و باعث افزایش اعمال غیر اخلاقی در جامعه می شود .
2) تداوم نسل : انگیزه داشتن فرزند یکی از عواملی است که باعث تشکیل خانواده می شود . فرزند کانون زندگی را از حالت یکنواختی خارج می کند و به آن شور و نشاط می بخشد .
3) تأمین نیازهای اساسی : ازدواج موقعیتی را برای زن و مرد مهیا می کند تا در پرتو زندگی مشترک بتوانند به بخش
قابل توجهی از نیازهای حیاتی خود پاسخ مشروع بدهند و با تکیه بر آرامش به دست آمده از آن ، قادر به پذیرش
مسئوولیت ها باشند .
4) تربیت اجتماعی نسل : پرورش فرزندان سالم و شایسته یکی دیگر از اهداف تشکیل خانواده است . در ابتدای تشکیل خانواده باید زوج ها شیوه های تربیت فرزند را به شکل جامع و کامل یاد بگیرند .
5) حراست ایمان : ایمان به معنای تسلیم توأم با اطمینان خاطر در برابر خداست که در سایه تشکیل خانواده به دست
می آید . تشکیل خانواده ، یکی از عوامل اثر گذار بر حفظ ایمان است . در روایتی از پیامبر اکرم (ص) آمده است که
«هر کس ازدواج کند ، همانا نیمی از دینش را کامل کرده است» .
6) جمال اجتماعی : ازدواج یکی از عواملی است که باعث منزلت اجتماعی افراد می شود . چنانچه فرد ازدواج آگاهانه ای داشته باشد و با کسی پیوند زندگی برقرار کند که از لحاظ شخصیت و موقعیت در شرایط والایی قرار داشته باشد ، ارزش و منزلت همسر نیز ارتقاء می یابد .
7) رشد و بالندگی : ازدواج از یک منظر ، ایجاد تحول در سبک و کیفیت زندگی است . زیرا الگوی جدیدی از ارتباطات انسانی می آفریند . این تغییرات شامل مؤلفه های گوناگونی است . از جمله تغییر در انگیزه زندگی ، که با انجام ازدواج ، زوج های جوان از لحاظ کمی و کیفی برای حفظ و تداوم زندگی انگیزه بیشتری می یابند . .
حیطه های آموزش مهارت های زندگی
در آموزش مهارت های زندگی باید همانند نظام آموزشی در مدارس که برای آموزش مفاهیم ،نقطه شروع آموزش را با استفاده از ارزشیابی تشخیصی مشخص می کنند . در آموزش مهارت های زندگی هم می بایست ارزیابی هایی از میزان آشنایی زوجین با مسائل مختلف زندگی مشترک به عمل آید تا آموزش ها متناسب با نیاز زوجین باشد . همچنین در آموزش این مهارت ها باید مسائل فرهنگی ، اقتصادی ، اعتقادی و مذهبی زوجین مورد توجه قرار گیرفته و متناسب با حرکت و تکامل جامعه صورت گیرد . برخی از جنبه های آموزش مهارت های زندگی عبارتند از :
الف- انتخاب سبک زندگی : افراد برای ارضای نیازهای زیستی ، اجتماعی و عاطفی خود چارچوبی خاص برای خود انتخاب می کنند . در گذشته ، اگر افراد تصمیم می گرفتند که تنها بمانند و یا بچه دار نشوند ، غیرعادی به حساب می آمدند . اما امروزه ، شیوه ها و سبک های مختلف ، مفهوم خانواده را به عنوان یک نهاد اجتماعی زیر سؤال برده و هرکس می تواند شیوه زندگی خود را انتخاب کند .
برای درک بهتر فرایند انتخاب سبک زندگی به نظریه رشد روانی – اجتماعی اریکسون7 اشاره می کنیم . اریکسون برای رشد انسان هشت مرحله ، از تولد تا مرگ ترسیم کرده است . اریکسون معتقد است در آغاز بزرگسالی که از بیست سالگی شروع می شود ، رشد روانی - اجتماعی فرد در جهت حل بحران صمیمیت یا انزوا هدایت می شود . در این مرحله ، فرد توانایی ایجاد روابط صمیمی و پایدار را که بر تعهد عمیق ، اعتماد ، محبت و حمایت استوار است به دست می آورد . به عقیده اریکسون ، برخی از افراد در اوایل بزرگسالی ، توانایی وارد شدن به رابطه صمیمی را ندارند و در نتیجه در خود فرو می روند و منزوی می شوند ، عدم موفقیت در ایجاد چنین پیوندی به کناره گیری و اجتناب در روابط صمیمی می انجامد . اگر فرد بحران مرحله بزرگسالی را به خوبی پشت سر گذارد ، به اعتقاد اریکسون در سن پختگی (میانسالی) شخصبه تدریج حوزه تعهدات شخصی را گسترش می دهد ، از مسئولیت های خود در مقابل خانواده کاملا آگاهی می یابد، به نسل بعدی و تربیت آن می اندیشد و در نتیجه اعمال خود را جهت می دهد . ولی برخی بزرگسالان به سختی با این نقش همانند سازی می کنند و به خود محدود می شوند که اریکسون آن را «رکود دوران میانسالی» می نامد . بنابراین شیوه های تربیتی ، محیط فرهنگی و اجتماعی افراد در انتخاب سبک زندگی آنها مؤثر است . می توان با آموزش و مشاوره قبل از ازدواج ، افراد را با سبک های زندگی آشنا کرد تا آنها بتوانند با آگاهی سبک زندگی مطلوبی را برای خود فراهم آورند
ب- تداوم زندگی مشترک : انسان ها برای روابط زن و شوهری ارزش و اهمیت می دهند ، چون می توانند محبوبیت توجه و پذیرش احساس کنند ، در موقعیت های استرس آور حمایت شده و نیازهای جنسی خود را بدون اضطراب برطرف کنند . بنابراین بیشتر بزرگسالان به امید اینکه نیازهای خود را به کمک فرد دیگری ارضا و تأمین کنند ، تن به ازدواج می دهند . (رایت8 ، 1985 . ترجمه گنجی ،1381) .
اریکسون معتقد است برای برقراری روابط سالم ، زوجین باید «بحران هویت» را در مرحله نوجوانی به خوبی سپری
کنند . همچنین آنها باید برخی توانایی های ایجاد ارتباط مؤثر را به نحو مطلوب کسب کنند .
ج– آموزش چرخه زندگی خانوادگی : در مشاوره و آموزش مهارت های زندگی باید به خانواده ها آموزش داد که یک خانواده بعد از ازدواج چه مراحلی را پشت سر خواهد گذاشت . همچنین در مورد ویژگی های این مراحل اطلاعاتی را ارائه کرد تا آنها بتوانند با آگاهی بیشتری نسبت به این امر مقدس اقدام کنند .
چرخه زندگی خانوادگی به صورت مراحل مشخصی جریان می یابد . دوول9 (1957) اولین کسی است که چرخه زندگی خانوادگی را بر حسب مراحل تعریف کرد . رویدادهای مهم و احتمالی در چرخه زندگی خانوادگی را در هشت مرحله می توان گروه بندی کرد که در این قسمت به پنج مورد از آنها که از اولویت های آموزش قبل از ازدواج است اشاره می شود .
1) استقرار خانواده : اولین مرحله چرخه زندگی ، استقرار خانواده است که در حدود دو تا پنج سال طول می کشد. این مرحله ، دوره سازگاری با زندگی دو نفری ، عمیق تر کردن شناخت از یکدیگر و مقدمه برای گذر به موقعیت
پدر و مادری است . بنابراین باید در این موارد آموزشهای لازم به افراد داده شود .
2) گذر به موقعیت والدینی : با تولد بچه ، در نقش هر یک از اعضای خانواده تغییراتی به وجود می آید که
والدین باید خود را با تغییر نقش در خانواده هماهنگ کنند . روان شناسان و جامعه شناسانی که خانواده را بصورت نظام نقش ها و موقعیت های اجتماعی در نظر می گیرند . اغلب شروع موقعیت والدینی را یک «بحران» تلقی می کنند الیس روسی0[1] (1968) ، با ارایه دلایلی گذر به موقعیت والدینی را با خطر بحران همراه می داند ، اما پژوهشگران زیادی این نتیجه گیری ها را مورد تردید قرار داده اند .
مطالعات طولی جی بلسکی11(1987 و 1985) هم نشان می دهد که وجود فرزندان ، ازدواج نامناسب را به ازدواج مناسب یا ازدواج مناسب را به ازدواج نامناسب تبدیل نمی کند . اما زن و شوهر از بخشی روابط عاشقانه چشم می پوشند تا خود را فدای فرزند کنند . این کاهش محبت نسبت به همسر بیشتر از طرف زن مشاهده می شود . و بی حکمت نیست که در «امثال و حکم» دهخدا آمده است : «زن تا نزاید دلبر است و چون زاید مادر است .»(گنجی ،1381)
3) خانواده با بچه پیش دبستانی : در این مرحله فشارهای اقتصادی تشدید می شود ، کمبود وقت و نیازها خودنمایی می کند . همسرداری ، کار ، خانواده ، بچه داری ، روابط اجتماعی و ... دست به دست هم داده و برای والدین جوان استرس ایجاد می کنند . برای تربیت صحیح کودک باید ویژگی های جسمی ، ذهنی و عاطفی کودکان به زوج های جوان آموزش داده شود .
4) خانواده با فرزند دبستانی : این دوره تا اندازه ای هماهنگ و شادی آور است ، زیرا والدین ، در عین حال که بر فرزند خود کنترل دارند ، از مشاهده شکوفایی فرزند در روابط با دوستان ، کشف افق های تازه و کسب شناخت های مختلف او خوشحال می شوند .
5) خانواده با فرزند نوجوان : به اعتقاد مالارویکز[2]1 (1988) فرایند پختگی نوجوان ، طولانی ترین و دشوارترین چرخه زندگی خانوادگی را تشکیل می دهد . در این دوره نوجوان در پی کسب استقلال است . والدین باید برای ایجاد روابط سالم با نوجوان ، روش های برقراری ارتباط سالم را یاد بگیرند . و فضایی در خانواده به وجود آورند که نوجوانان بتوانند با آزادی اظهار نظر کنند .
نقش مهارت های زندگی
جامعه سالم در گرو داشتن خانواده سالم میسر است . بنابراین اهمیت خانواده در ایجاد ، حفظ و ارتقاء بهداشت روان
افراد و جامعه انکار ناپذیر است . از این رو برای ارتقاء سلامت جامعه و تحکیم بنیان خانواده باید به ارزش و اهمیت مهارت های زندگی توجه ویژه ای داشت . بناراین در این بخش ، به اهمیت ، ضرورت و نتایج تحقیقات انجام شده در این زمینه اشاره می شود تا اهمیت آموزش مهارت های زندگی برای خانواده ها مشخص شود .
آموزش و یادگیری مهارت های زندگی از زمان های گذشته مورد توجه بوده است . بطوری که بسیاری از این مهارت ها در لابه لای تعالیم اسلامی به خصوص قرآن کریم بیان شده است . در قرآن ، نهج البلاغه ، صحیفه سجادیه و در احادیثی از سایر معصومین (ع) ، برخی از این مهارت ها ، مانند تلاش برای برقراری ارتباط مفید و مؤثر با دیگران ، خودشناسی و توجه به ارزش ها مورد تأکید قرار گرفته است(طارمیان و همکاران ، 1378) .
سازمان بهداشت جهانی برای افزایش سطح بهداشت روانی افراد و جامعه ، در سال 1996 میلادی ، برنامه ای با عنوان آموزش مهارت های زندگی تدوین کرده است .
مهارت های زندگی شامل گروه بزرگی از مهارت های روانی ، اجتماعی و بین فردی است که به افراد در زمینه های مختلف از جمله برقراری ارتباط مؤثر و سالم با دیگران ، گسترش مهارت های سازگاری با موقعیت های مختلف اجتماعی کمک می کند . در نتیجه باعث می شود که افراد زندگی سالم و کارآمدی داشته باشند . آموزش این مهارت ها به افراد کمک می کند که به توانایی هایی از جمله کسب خودآگاهی ، عزت نفس ، برقراری ارتباط با دیگران ، توانایی همکاری و توانایی کنار آمدن با فشارهای روحی و ابراز آرزوهای خود دست یابند . همه این عوامل باعث می شوند که افراد با آگاهی بیشتری به انتخاب خود در همه زمینه ها ، بخصوص زندگی زناشویی بپردازند .
مهارت های زندگی باعث ارتقاء توانایی های روانی- اجتماعی افراد می شوند . همچنین این مهارت ها فرد را قادر می سازد که نگرش ها ، ارزش ها و استعدادهای خود را به بالفعل تبدیل کند و باعث می شود که فرد خود را برای
سازگاری مناسب و مؤثر با موقعیت های زندگی آماده کند . فرد را برای انجام فعالیت های مؤثر و سالم باانگیزه
می کند و باعث افزایش اعتماد به نفس در فرد می شود (سازمان بهداشت جهانی ، ترجمه نوری قاسم آبادی و محمدخانی ،1377) .
مهدی زاده(1386) در پژوهشی نشان داد که آموزش مهارت های زندگی به زوجین ، باعث بهبود تعاملات زوجین
می شود . با آموزش شیوه های کارآمد گوش دادن ، صحبت کردن ، ارائه پاسخ های غیر کلامی مؤثر می توان کیفیت رابطه بین زوج ها را ارتقاء داد . نجات(1385) ، با بررسی تأثیر آموزش مهارت های زندگی بر میزان صمیمیت زوجین که از مجموع مهارت ها ، سه مهارت توانایی مقابله با استرس ، هیجان ها و ارتباط مؤثر را مورد تحقیق قرار داده است نشان می دهد که : آموزش مهارت های زندگی به طور معنی داری باعث افزایش میزان صمیمیت در زوجین می شود . جلالی و جلالوند(1384) ، تأثیر آموزش مهارت های زندگی بر سازگاری زناشویی زوج ها را مورد پژوهش قرار داد و نشان داده است که آموزش مهارت های زندگی در زوج ها بطور معنی داری مؤثر بوده است .
اسکات و لو[3]1 (2002) در یک برنامه آموزش پیشگیری و پربار سازی رابطه به زوج ها در کسب مهارت ها و نگرش های مرتبط با موقعیت زناشویی نشان داده اند که زوج های آموزش دیده ، سطح بالاتری از ارتباطات مثبت و سطح پایین تری از ارتباطات منفی را در مقایسه با زوج های گروه مقایسه در طول سال های بعد از شرکت در این برنامه آموزشی گزارش داده اند .
محورهای آموزش مهارت های زندگی
آموزش مهارت های زندگی باید بر چهار محور زیر استوار باشد :
الف) یادگیری و کسب دانش و اطلاعات ضروری زندگی . افراد باید آموزش و یادگیری را پدیده ای مستمر بدانند تا بتوانند خود را برای آموختن راهکارهای مناسب جهت سازگاری با ناملایمات زندگی مهیا کنند .
ب) یادگیری برای به کار بستن اطلاعات و مهارت های زندگی . باید به افراد با استفاده از روش های مؤثر ، انگیزه ی لازم جهت به کار بردن اطلاعات آموخته شده در زندگی را به وجود آورد .
ج) باید به افراد مهارت های باهم زندگی کردن و در کنار هم زندگی کردن را آموزش داد تا آنها بتوانند در زمینه مواجهه با مشکلات و اختلافات بین فردی توانایی ها و مهارت های لازم را کسب کنند .
د) شیوه ها و مهارت های بهتر و سالم تر زندگی کردن به زوجین آموزش داده شود تا آنها بتوانند با استفاده از روش های مؤثر کیفیت زندگی خود را ارتقاء داده و مهارت های لازم برای داشتن زندگی بهتر را به دست آورند .
پی نوشت
1- Borntein & Borntein
2- Sinha & Mukerjee
3- Markman & Hahlweg
4- Jung
5- Frankle
6- Allport
7- Erikson
8 Wright
9- - Duvall
10- Alices . Roosi
11- Juy Belsky
12 Malarewicz
13- Scott & Lowwe
منابع:
1- احمدی ، خدابخش و همکاران ،(1384) . بررسی عوامل زمینه ای – فردی و ارتباطی – دوجانبه ای مؤثر بر سازگاری زناشویی . فصلنامه خانواده پژوهی ، (3) .
2- افضلی گروه ، صولت ، (1383) . مقایسه سازگاری زناشویی معلمان مرد دبستان های شهر اهواز بر اساس همسانی هیجان خواهی با همسرانشان با کنترل سن و طول مدت ازدواج . پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره ، دانشگاه شهید چمران .
3- ثمری ، علی اکبر و لعلی فاز ، احمد ، (1384) . مطالعه اثر بخشی آموزش مهارت های زندگی بر استرس خانوادگی و پذیرش اجتماعی . فصلنامه اصول بهداشت روانی .
4- جلالی ، داریوش و جلالوند ، لادن ، (1384) . بررسی تأثیر آموزش مهارت های زندگی بر سازگاری زناشویی زوج ها . دومین کنگره سراسری آسیب شناسی خانواده در ایران ، دانشگاه شهید بهشتی .
5- دیانا ، وایر ، (1382) . روش های برقراری ارتباط با دیگران . ترجمه اسماعیل بیانانگرد و حسن نعمتی . تهران . انتشارات مهربان نشر
6- رفاهی ، ژاله ، (1387) . آموزش مهارت های زندگی ، راهکار پیشگیری از آسیب های اجتماعی نوجوانان . فصلنامه رهیافتی نو در مدیریت آموزشی . دانشگاه آزاد مرودشت . سال اول ، شماره 2 . زمستان 1387 .
7- گنجی ، حمزه ، (1385) . بهداشت روانی . تهران . انتشارات ارسباران .
8- محمودیان ، محمدرضا و همکاران ، (1388) . دانش خانواده . تهران . انتشارات سمت .
9- نجاتی ، حسین ، (1383) . روان شناسی زناشویی . تهران . انتشارات بیکران .
10- نوابی نژاد ، شکوه ، (1380) . مشاوره ازدواج و خانواده درمانی . تهران . انتشارات انجمن اولیا و مربیان .
11- وندر زندن ، جیمز دبلیو ، (1381) . روان شناسی رشد . ترجمه حمزه گنجی . تهران . انتشارات بعثت .